Jastrzębie-Zdrój zabytki, atrakcje, przewodnik

Jastrzębie-Zdrój jako jedno z miast Rybnickiego Okręgu Węglowego znane jest przede wszystkim z rozwiniętego przemysłu, ale atrakcji w tym mieście jest znacznie więcej. Szczególnie wartościowe są tutejsze zabytki z XVII wieku oraz piękne miejskie parki. Miasto posiada też długą i ciekawą historię. Jastrzębie-Zdrój liczy blisko 100 tysięcy mieszkańców, a położone jest tuż przy czeskiej granicy na Górnym Śląsku. Przez miasto przepływają rzeczki Pszczynka, Jastrzębianka, Szotkówka i Gmyrdek.

Zabytkowa muszla koncertowa pochodząca z XVII wieku

Historia

Początki miasta wiążą się z XIII wiekiem, kiedy to osada pojawia się w kościelnych dokumentach. Pierwsza nazwa to Boża Góra. Nazwa Jastrzębie w różnej postaci pojawiała się dopiero od XIV wieku. W tym okresie na terenie dzisiejszego miasta wykształciło się wiele kolonii o nazwach początkowych Bzie, a także Moszczenica, Szeroka, Pochwacie, Zofiówka, Kolonia Jana. W połowie XIX wieku właściciel tych ziem zlecił poszukiwania węgla, podczas których odkryto złoża solanki jodowo-bromowej, która przyczyniła się do przekształcenia tego miejsca w uzdrowisko. Miastem zarządzał hrabia Feliks von Königsdorff, z którego inicjatywy powstały zakłady lecznicze. Na przełomie XIX i XX wieku miasto rozbudowywało się intensywnie w kierunku uzdrowiskowym. Powstało pierwsze sanatorium, uzdrowisko dziecięce, szpital, kaplica sanatoryjna i kilka innych obiektów. W okresie I wojny światowej większość obiektów przekształcono w szpitale wojskowe. Jastrzębie wciąż było w rękach prywatnych, wejście w granice Polski w 1922 roku przyczyniło się do dalszego rozkwitu, głównie dzięki obiektom dla inwalidów wojennych. Powstały tez prywatne pensjonaty. Po II wojnie odkryto tu złoża węgla, które zmieniły oblicze miasta. Powstały kopalnie Jastrzębie, Moszczenica, Pniówek, Borynia i Manifest Lipcowy. Rozwój przemysłu negatywnie wpłynął na środowisko, więc zamknięto zakłady lecznicze, a w 2007 roku Jastrzębie-Zdrój straciło status uzdrowiska.

Przyroda

Jastrzębie-Zdrój położone jest na dawnych terenach leśnych, które między innymi przyczyniły się do utrwalenia uzdrowiskowego charakteru miasta. Niestety eksploatacja węgla spowodowała, że cała północna część jest dziś obszarem przemysłowym, wysoce zurbanizowanym. Z dawnych lasów pozostało niewiele, a pięć zwartych kompleksów zajmuje jedynie 8% powierzchni miasta. Są to: Kyndra, Biadoszek, Pastuszyniec, Dębina i Ruptawiec. W mieście znajduje się również cenny Park Zdrojowy. Cała część południową z kolei przecinają niewielkie rzeczki, stanowiące pozostałość dawnych terenów rolniczych i stawów hodowlanych. Niektóre dzielnice w tej części miasta nie zostały zniszczone przez przemysł i stanowią dziś zielone płuca miasta, oraz miejsce rekreacji niedzielnej. Głównie miejskie parki, to Park Zdrojowy im. dr Mikołaja Witczaka, Park Dąbrówka z dwiema lipami – pomnikami przyrody, Park Uniwerstytecki, Park Zamkowy wokół pałacu w Boryni, Park Dworski Krajobrazowy wokół dworu obronnego, niestety niedostępny dla zwiedzających oraz Jar Południowy ze skateparkiem.

Zabytki

Uprzemysłowienie miasta sprawiło, ze większość istniejących tutaj domów pochodzi już z czasów schematycznego budownictwa socjalistycznego, ale wciąż jeszcze zachowała się w dzielnicy Zdrój architektura z czasów uzdrowiskowych, a także kościoły i budynki mieszkalne po dawnych właścicielach Jastrzębia. Te ostatnie reprezentuje XVII-wieczny dwór obronny oraz park dworski krajobrazowy, określany jako Bzie Zameckie. Z kolei w sołectwie Boryna znajduje się zespół pałacowy z parkiem pochodzący z XVIII wieku. Perełką miasta jest też zespół uzdrowiskowy, na który składa się kilkanaście obiektów mniej lub bardziej nowoczesnych. Z XIX wieku pochodzą: Dom Zdrojowy, mieszczący dziś Miejski Ośrodek Kultury, muszla koncertowa, Żydowski Zakład dla Dzieci oraz Katolicki Zakład Dziecięcy, niestety zamknięty dla zwiedzających. Z początków XX wieku pochodzą Sanatorium Spółki Brackiej, obecnie siedziba filii Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, willa Masnówka, dziś siedziba biblioteki, Betania III, Łazienki II, Łazienki III, wille Józefa Witczaka, Hoppenów i Opolanka oraz kilka innych budynków przedwojennych, dziś w większości pełniących funkcje publiczne. Warto też wspomnieć o kilku kościołach, w tym zabytkowym drewnianym kościele św. Barbary i Józefa, przeniesionym do jastrzębia z pobliskiego Jedłownika.

Informacje ogólne

Powierzchnia : 88,62 km²
Ludność : 92 462 os
Gęstość : 1 043,4 os./km²
Prawa miejskie: 1963